Η λέξη “βαθμίδα” στις πολεμικές τέχνες αναφέρεται σε ένα σύστημα ιεραρχίας βασισμένο σε διάφορα κριτήρια όπως η σωματική φυσική κατάσταση, η βαθιά γνώση της ύλης, η επιτυχία σε αγωνιστικό επίπεδο, ο χρόνος σπουδής και η συνεισφορά στο σύστημα.

 

   Οι παραδόσεις διαφέρουν από σύστημα σε σύστημα, τόσο για τα αίτια απονομής βαθμού, όσο και για τους τρόπους απονομής του βαθμού. Μολονότι στις σύγχρονες πολεμικές τέχνες ο βαθμός συχνά συνδέεται με το σύστημα ζωνών των ασιατικών τεχνών, η πρακτική απονομής βαθμών σε ασκούμενους πολεμικών τεχνών δεν είναι αποκλειστικά ασιατική. Το 1540, ο Ερρίκος ο όγδοος – βασιλιάς της Αγγλίας – χορηγούσε επιστολές-διπλώματα ευρεσιτεχνίας που τυπικά παρείχαν δικαιώματα στους Εγγλέζους που θεωρούνταν Αυθεντίες της Άμυνας (οι οποίοι προηγουμένως δίδασκαν χωρίς το προνόμιο της αδειοδότησης). Ο ίδιος φέρεται να έχει δώσει την βασιλική έγκριση σε ένα σύστημα ιεραρχίας τεσσάρων βαθμίδων βασισμένο στο μοντέλο του μεσαιωνικού πανεπιστημίου: μελετητής, ελεύθερος μελετητής, κοσμήτορας και αυθεντία. Κατόπιν, οι Αυθεντίες της Άμυνας καθόρισαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις εξέτασης για βαθμό, τον απαιτούμενο χρόνο παραμονής σε κάθε βαθμό, καθώς και όλα τα υπόλοιπα κριτήρια που θεώρησαν απαραίτητα για την επίσημη ίδρυση της ιεραρχίας.

 

    Μέχρι τον εικοστό αιώνα, πολλές ασιατικές τέχνες αναγνώριζαν μόνο δυο βαθμίδες ιεραρχίας: τον δάσκαλο και τον μαθητή. Συχνά υπήρχε και ο βαθμός του προχωρημένου μαθητή. Αυτό το σύστημα συνεχίζει να υπάρχει σε κάποιες τέχνες. Τα παραδοσιακά συστήματα της Κίνας (π.χ. Τάι Τσι και Πα Κουά) δεν έχουν επίσημη ιεραρχία πέρα από αυτή. Το πλήθος των συντηρητικών ιαπωνικών bugei (ιαπωνικά: τέχνες των πολεμιστών), οι τέχνες δηλαδή που ορίζονται με την κατάληξη jutsu (δεξιότητες) όπως το kenjutsu, έχουν διατηρήσει τους παραδοσιακούς βαθμούς (που συνήθως είναι μοναδικοί σε κάθε σύστημα) μέχρι και σήμερα.

 

     Ο Jigoro Kano, κατά την ίδρυση του Judo στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, ανέπτυξε ένα σύστημα ιεραρχίας για τους μαθητές της τέχνης του μέσω της απονομής έγχρωμων ζωνών που φοριούνταν με τις στολές προπόνησης. Αυτή η παράδοση είχε εμφανή αντίκτυπο στον κόσμο των πολεμικών τεχνών, πρώτα μέσω της υιοθέτησης του συστήματος αυτού από τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες (budo), και μετά διεθνώς, καθώς τόσο γηγενή μαχητικά συστήματα όσο και “ετερόκλητες” πολεμικές τέχνες προερχόμενες από άλλες κουλτούρες ακολούθησαν την ίδια πρακτική σε όλο τον κόσμο. Τόσο στο σύστημα ιεραρχίας του Kano, όσο και στα υπόλοιπα συστήματα που βασίστηκαν σε αυτό (π.χ. Καράτε, Τάε Κβον Ντο), γίνεται διάκριση μεταξύ των χαμηλότερων επιπέδων (kyu, δηλαδή τάξη στα ιαπωνικά συστήματα) που φορούν χρωματιστές ζώνες (π.χ. πράσινη, καφέ κ.λπ.) για την κατάδειξη του βαθμού, και των ανώτερων επιπέδων (dan δηλαδή βαθμοί) που φορούν μαύρη ζώνη. Στα kyu υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση στο χρώμα της ζώνης από σύστημα σε σύστημα, καθώς και της συμβολικής ερμηνείας κάθε χρώματος. Στο ιαπωνικό μοντέλο, καθώς και στα συστήματα που προέρχονται από εκεί, η πρόοδος σημειώνεται με φθίνουσα πορεία στα χαμηλότερα επίπεδα (π.χ. τα 2 kyu είναι ιεραρχικά ανώτερα των 3 kyu) ενώ στα ανώτερα επίπεδα η πρόοδος σημειώνεται με αύξουσα πορεία από το shodan (πρώτος βαθμός) στο nidan (δεύτερος βαθμός) και ούτω καθ' εξής.

 

   Συχνά η προαγωγή στους πρώτους βαθμούς της μαύρης ζώνης γίνεται με βάση την ικανότητα στην τέχνη. Ο πέμπτος βαθμός συχνά θεωρείται το απόγειο της προαγωγής με βάση την τεχνική ικανότητα. Από εκεί και έπειτα, οι προαγωγές στους βαθμούς βασίζονται στη συνεισφορά στην τέχνη. Συνήθως, οι υψηλότεροι βαθμοί αποδίδονται σε έναν δάσκαλο από τους μαθητές του σε αναγνώριση της βαθιάς γνώσης της τέχνης, της δημιουργίας ή της ανάπτυξης του συστήματος, ή κάποιας άλλης αντίστοιχης συνεισφοράς.  

 

   Τα περισσότερα μοντέρνα στυλ που έχουν ακολουθήσει το ιαπωνικό μοντέλο της ένδειξης βαθμού με χρώματα, χρησιμοποιούν τη μέθοδο που θέσπισε ο Kano, δηλαδή με το χρώμα μιας πλατιάς υφασμάτινης ζώνης που τυλίγεται γύρω απ' τη μέση του ασκούμενου, εξωτερικά του άνω τμήματος της στολής. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Στο σύστημα του βραζιλιάνικου Καποέιρα που δημιουργήθηκε από τον Manoel dos Reis Machado στη δεκαετία του 1930, ο βαθμός φαίνεται από το cordão (κορδόνι), το οποίο είναι ένα χρωματιστό σχοινί με πλεγμένους κόμπους. Αυτό φοριέται στα θηλύκια της ζώνης. Στο σύγχρονο γαλλικό savate, ο βαθμός φαίνεται από μια χρωματιστή λωρίδα που φοριέται στα γάντια που χρησιμοποιούνται από τους ασκούμενους.

 

    Στα τέλη του εικοστού αιώνα, έγινε εμφανής η υιοθέτηση συστημάτων ιεραρχίας που βασίστηκαν στη μέθοδο του Kanο, όχι μόνο από τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες αλλά και από μη ασιατικά συστήματα και από σύγχρονα “ετερόκλητα” συστήματα, όπως το καποέιρα, το savate, το αμερικανικό ελεύθερο καράτε (American Freestyle karate) και το ρωσσικό sambo. Παρ' όλα αυτά υπάρχουν πολλά συστήματα πολεμικών τεχνών που δεν απέρριψαν το παραδοσιακό οργανωτικό πλαίσιο δασκάλου – μαθητή. 

 

 

                                              Thomas A. Green (από το Martial Arts of the World, An Encyclopedia) 

 

 

References

Almeida, Bira. Capoeira: A Brazilian Art Form. Berkeley, CA: North

Atlantic Books.

Carr, Kevin. 1996. “Judo.” Encyclopedia of World Sport: From Ancient

Times to the Present. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO.

Draeger, Donn, and Robert W. Smith. 1981. Comprehenisve Asian Fighting

Arts. Tokyo: Kodansha International.

Friday, Karl, with Seki Humitake. 1997. Legacies of the Sword: The

Kashima-Shinryû and Samurai Martial Culture. Honolulu: University of

Hawai’i Press.

Turner, Craig, and Tony Soper. 1990. Methods and Practice of Elizabethan

Swordplay. Carbondale: Southern Illinois University Press.

Urban, Peter. 1967. The Karate Dojo: Traditions and Tales of a Martial Art.

Rutland, VT: Tuttle. 

 

 

Μετάφραση 

Παπαδόπουλος Αχιλλέας